การบริหารจัดการน้ำ

การบริหารจัดการน้ำ

การบริหารจัดการน้ำของเขื่อนขุนด่านปราการชล แบ่งออกเป็น 2 ช่วง คือ ฤดูฝน และฤดูแล้ง 

1 การบริหารจัดการน้ำฤดูฝน

1.1 การบริหารจัดการน้ำเพื่อการเกษตร

พื้นที่การเกษตรในช่วงฤดูฝน ใช้น้ำจากปริมาณน้ำฝนที่ตก ลุ่มน้ำสาขา และอ่างเก็บน้ำในพื้นที่เป็นหลัก เว้นแต่กรณีปริมาณฝนเฉลี่ยมีค่าต่ำกว่าเกณฑ์ปกติ หรือฝนทิ้งช่วง จำเป็นต้องได้รับการจัดสรรน้ำจากเขื่อนขุนด่านปราการชลเพื่อการเกษตร ซึ่งในฤดูฝนนี้จะเขื่อนขุนด่านปราการชลจะเน้นการเก็บกักน้ำในมากที่สุดเพื่อสำรองไว้ใช้ในฤดูแล้ง

1.2 การบริหารจัดการน้ำเพื่อป้องกันภัยจากน้ำ

“แม่น้ำนครนายก” มีจุดกำเนิดบนยอดเขาสูง 1,000 ถึง 1,300 เมตร เหนือระดับน้ำทะเลปานกลางทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ก่อกำเนิดเป็นธารน้ำสายเล็กๆไหลรินลงมาทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ผ่านหุบเขา ลัดเลาะตาแนวป่าไม้ แล้วแยกออกเป็นลำน้ำสาขาย่อย อันได้แก่ คลองท่าด่าน  คลองนางรอง คลองวังตะไคร้ คลองมะเดื่อ คลองสำพุงแห้ง คลองสาลิกา คลองบ่อ คลองขุน คลองสีเสียด คลองห้วยทราย และคลองขุนแก้ว ซึ่งลุ่มน้ำนครนายกลักษณะภูมิประเทศผสมผสานระหว่างหุบเขาแคบและพื้นที่สูงชัน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นป่าไม้ถัดลงมาเป็นที่ราบที่มีพื้นที่ลาดเทแล้วจึงค่อยผายออกเป็นที่ราบกว้างใหญ่ ด้วยลักษณะเช่นนี้ เมื่อมีฝนตกจึงเกิดน้ำไหลบ่าอย่างรุนแรงลงมาท่วมพื้นที่ทางด้านล่าง เกิดอุทกภัยในพื้นที่ โดยมีปัจจัยอื่นร่วมด้วยทั้งจากสภาพอากาศ และปัจจัยลุ่มน้ำอื่นๆ เช่น ปริมาณน้ำจากลุ่มน้ำเจ้าพระยา ปราจีนบุรีและบางปะกง รวมทั้งอิทธิพล การขึ้นลงของน้ำทะเลผ่านทางแม่น้ำบางปะกง 

2. อาคารควบคุมและบริหารจัดการน้ำ โดยใช้ ระบบ SCADA

ภาพแสดงหน้าตัดคลองธรรมชาติและข้อมูลระดับน้ำจากสถานีโทรมาตร

3.ระบบแจ้งเตือนภัยและการประชาสัมพันธ์

มีแจ้งเตือนภัยโดยใช้ Website : http://khundan-tele.rid.go.th ที่มีการแสดงข้อมูลจากระบบโทรมาตรและปริมาณน้ำในเขื่อนที่ราษฎรสามารถเข้ามาดูสถานการณ์น้ำได้แบบเรียลไทม์ รวมถึงได้ทำแผนที่แสดงพื้นที่เฝ้าระวังการบริหารจัดการน้ำแม่น้ำนครนายก ในกรณีที่ระดับสูงและอัตราการไกลของน้ำแตกต่างกัน และมีการแจ้งเตือนภัยโดยใช้ Application : LINE ชื่อ รายงานสาธารณภัย นย. ซึ่งประกอบไปด้วยหน่วยงานราชการ ภาคเอกชน และภาคประชาชน

รูป Website : http://khundan-tele.rid.go.th

4. การซ่อมแซมและพัฒนาเครื่องมือวัดพฤติกรรมเขื่อน (Dam instrument)

5. การทำงานแบบบูรณาการ

2.2 การบริหารจัดการเพื่อการรักษาระบบนิเวศ

1) การผลักดันน้ำเค็ม

การแก้ไขปัญหาน้ำเค็มลุกล้ำพื้นที่ เนื่องจากน้ำทะเลหนุนสูงในลุ่มน้ำปราจีน-บางปะกง จะมีการวางแผนการผลักดันน้ำเค็มทุกปี โดยใช้น้ำจากอ่างเก็บขนาดใหญ่จำนวน 6 เขื่อน ได้แก่ อ่างเก็บน้ำสียัด อ่างเก็บน้ำระบม อ่างเก็บน้ำขุนด่านปราการชล อ่างเก็บน้ำพระสทึง อ่างเก็บน้ำพระปรง และอ่างเก็บน้ำนฤบดินทรจินดา โดยจะทำการระบายน้ำในช่วงประมาณปลายเดือนธันวาคมถึงต้นเดือนมกราคม ของทุกปี ซึ่งปริมาณน้ำที่ใช้ผลักดันน้ำเค็มของเขื่อนขุนด่านปราการชลประมาณ 30-35 ล้านลูกบาศก์เมตรต่อปี

การติดตามและควบคุมค่าความเค็มในลุ่มน้ำนครนายก

รูป แผนการระบายน้ำจากอ่างเก็บน้ำ      

รูป รายงานค่าความเค็มรายวัน

2) การแก้ไขปัญหาน้ำเสียทุ่งบางหอย        

 พื้นที่ทุ่งบางหอย ตำบลบางหอย อำเภอศรีจุฬา จังหวัดนครนายก เป็นพื้นที่จำนวน 40,000 ไร่ มีการปลูกข้าวฟางลอย ซึ่งเป็นข้าวพันธุ์เหลืองปะทิว กข.47 และ กข.51 เกษตรกรจะมีการระบายน้ำเพื่อเก็บเกี่ยวข้าวเป็นจำนวนมาก ส่งผลให้เกิดน้ำเน่าเสียตามมา ซึ่งเขื่อนขุนด่านปราการชลจะปล่อยน้ำเพื่อแก้ปัญหาน้ำเน่าเสียและเพิ่มออกซิเจนในน้ำเป็นประจำทุกปี ปีละประมาณ 5-10 ล้านลูกบาศก์เมตร นอกจากนี้ยังมีการพ่นน้ำหมักชีวภาพ พด.6 เพื่อปรับสภาพน้ำก่อนการระบาย บริเวณประตูระบายน้ำไม้เหลี่ยมและในคลอง ตำบลท่าเรือ อำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก โดยร่วมมือกับสำนักพัฒนาพัฒนาที่ดิน

รูปที่  แผนที่แสดงพื้นที่ปลูกข้าวฟางลอย

            2.3 เพื่อการอุปโภคบริโภค

• ประปา-หมู่บ้านหินตั้ง
• ประปา-หมู่บ้านท่าชัย
• ประปา-หมู่บ้านท่าชัย
• ประปา-บ้านหมู่ 

                             

รูป การบริหารจัดการน้ำช่วงฤดูแล้ง

4. ประโยชน์ที่ได้จากการระบายน้ำของเขื่อนขุนด่านปราการชล

4.1 การผลิตกระแสไฟฟ้าพลังงานน้ำ

 การผลิตไฟฟ้าถือเป็นผลพลอยได้จากปริมาณน้ำที่ระบายผ่านอาคารระบายท้ายเขื่อนเพื่อการชลประทาน  ซึ่งมีโรงไฟฟ้าพลังน้ำกำลังผลิต 10 MW  จำนวน 1 เครื่อง ปริมาณพลังงานไฟฟ้าที่ผลิตได้เฉลี่ย ต่อปีเท่ากับ 27.99 ล้านหน่วย คิดเป็นมูลค่า 80.35 ล้านบาท

โรงไฟฟ้าพลังน้ำเขื่อนขุนด่านปราการชล

4.2 การท่องเที่ยว

การปล่อยน้ำของเขื่อนขุนด่านปราการชลนั้น ส่งผลทำให้ภาคธุรกิจการท่องเที่ยวของจังหวัดนครนายกมีรายได้ต่อปีเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากมีน้ำสนับสนุนกิจกรรมการท่องเที่ยว เช่น การล่องแก่ง เรือแคนู ได้ตลอดปี ซึ่งผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัดนครนายก (GPP) ปี 2547-2562 เปรียบเทียบในระยะเวลา 16 ปีย้อนหลัง จะเห็นว่ามีการขยายตัวอย่างต่อเนื่อง ตั้งแต่ ปี 2547-2562จากมูลค่า 12,637 ล้านบาท ในปี 2547  เป็น 30,435 ล้านบาท ในปี 2562 ซึ่งจะเห็นได้ว่าหลังจากที่ก่อสร้างเขื่อนขุนด่านปราการชลเสร็จแล้วนั้น ก่อให้เกิดรายได้และกระตุ้นเศรษฐกิจของจังหวัดนครนายกอย่างต่อเนื่อง

รูปที่ 23 กราฟผลิตภัณฑ์มวลรวม จังหวัดนครนายก (GPP) ปี พ.ศ. 2547-2562       
ที่มา : https://www.nesdc.go.th ; สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สภาพัฒน์)

                                                                 

รูป กิจกรรมท่องเที่ยวทางน้ำ จังหวัดนครนายก

5 ผลประโยชน์ที่ได้รับจากการใช้น้ำจากเขื่อนขุนด่านปราการชล

5.1 รายได้จากการเกษตร

ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำนครนายกมีพื้นที่ประมาณ 1,199,112 ไร่ การใช้ประโยชน์ที่ดินหลักเป็นพื้นที่เกษตรกรรม 554,959 ไร่ หรือคิดเป็นร้อยละ 46.26 ของพื้นที่ลุ่มน้ำ เมื่อพิจารณาการใช้ประโยชน์ที่ดินทางการเกษตรพบว่าส่วนใหญ่คือพื้นที่นาข้าว 381,947 ไร่ หรือคิดเป็นร้อยละ 68.82 ของพื้นที่เกษตรกรรมทั้งหมด โดยแบ่งเป็นนาข้าวที่สามารถปลูกได้ปีละ 2 ครั้ง ร้อยละ 44.58 และพื้นที่นาข้าวที่ลุ่มต่ำที่ต้องปลูกข้าวแบบข้าวขึ้นน้ำที่ปลูกข้าวได้ปีละ 1 ครั้ง ร้อยละ 24.24 รองลงมาได้แก่ การปลูกไม้ผลและไม้ยืนต้นต่างๆ ซึ่งพื้นที่เกษตรกรรมที่ใช้ประโยชน์จากน้ำชลประทานจากโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาขุนด่านปราการชล โครงการชลประทานนครนายก และโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษานครนายก มีจำนวนทั้งหมด 77,129 ไร่ นอกจากนี้ยังมีการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ เกษตรกรที่ทำการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ ส่วนใหญ่เลี้ยงปลา พันธุ์ที่นิยม ได้แก่ ปลาน้ำจืด ปลายี่สก ปลานิล ปลาตะเพียน และปลาดุกบิ๊กอุย ซึ่งการทำกระชังปลาที่ได้รับประโยชน์จาก

โครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาขุนด่านปราการชล มีจำนวน 492 กระชัง ซึ่งน้ำหนักต่อหนึ่งกระชังจะอยู่ที่ปะมาณ 1800 กิโลกรัม และราคาที่เกษตรกรขายได้คือ 78 บาทต่อกิโลกรัม โดยที่เกษตรกรสามารถขายได้ 2 ครั้งต่อปี

รูป สถิติการใช้น้ำเพื่อการเกษตรของโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาขุนด่านปราการชล
ที่มา : คบ.ขุนด่านปราการชล,คบ.นครนายก,คป.นครนายก

5.2 รายได้จากการเรียกเก็บค่าน้ำชลประทาน

นอกจากนี้ยังมีรายได้จากการเรียกเก็บเงินค่าน้ำชลประทานจาก การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยและการประปาส่วนภูมิภาค

รูป ข้อมูลรายได้จากการเรียกเก็บเงินค่าน้ำชลประทาน ที่มา : กฟผ.และกปภ.

5.3 รายได้จากการท่องเที่ยว โรงแรม และที่พัก

สำหรับภาคการท่องเที่ยวในพื้นที่จังหวัดนครนายก หลังจากก่อสร้างเขื่อนขุนด่านปราการชลนั้น เกิดการสร้างงานให้ราษฎรจากการประกอบธุรกิจโรงแรม รีสอร์ท โฮมสเตย์ ร้านค้า กิจกรรมการท่องเที่ยวทางน้ำ ฯลฯ เป็นจำนวนมาก เนื่องจากมีจำนวนนักท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นในทุกปี ทำให้ราษฎรในพื้นที่เกิดรายได้มากขึ้น

รูปรายได้จากการท่องเที่ยวของจังหวัดนครนายก ที่มา : สนง.ท่องเที่ยวจังหวัดนครนายก

ผลประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนขุนด่านปราการชล ในภาคเกษตรคิดเป็นมูลค่าต่อลูกบาศก์เมตร 
จะคิดได้เป็นน้ำ 1 ลูกบาศก์เมตร มีมูลค่า 11 บาท

ซึ่งจะเห็นว่าเมื่อคำนวณตั้งแต่เริ่มสร้างจนถึงปัจจุบันเทียบกับค่าก่อสร้างแล้วนั่นถือว่าคุ้มค่ามาก  ทั้งหมดนี้เป็นเพราะพระอัจฉริยะภาพของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร